Pojam 'genocid' usvojen je na zasjedanju Generalne skupštine Ujedinjenih nacija Rezolucijom broj 96 od 2.12.1946. godine, kojom je osuđen ovaj zločin kao međunarodni zločin, a države članice su pozvane da u svom zakonodavstvu donesu odgovarajuće propise protiv genocida i organizuju međunarodnu saradnju za njegovo suzbijanje.
Konvencija Ujedinjenih nacija o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida (1948), stavlja naglasak na individualnu odgovornost i procesuiranje optuženih za zločin genocida, ali svakako ne isključuje odgovornost država za genocid. Iz toga se nameće trostruka obaveza, države ne smiju počiniti genocid, moraju ga spriječiti i moraju ga kazniti.
Konvencija propisuje da se genocidom smatra ubistvo članova grupe, teška povreda fizičkog ili mentalnog integriteta članova grupe, namjerno podvrgavanje grupe životnim uslovima koji treba da dovedu do njenog potpunog ili djelimičnog uništenja, mjere uperene na sprečavanje rađanja u okviru grupe te prinudno premještanje djece iz jedne grupe u drugu, a koja su učinjena u namjeri potpunog ili djelimičnog uništenja jedne nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe.
Nadležni za gonjenje i kažnjavanje genocida mogu biti nacionalni sudovi strana u sukobu, međunarodni krivični sudovi ili po načelu univerzalne nadležnosti - nacionalni sudovi svih država, jer genocid, kao i ostali međunarodni zločini, pogađaju interese čitave međunarodne zajednice. Iz tog razloga, države imaju obavezu da krivično gone učinioce genocida, bez obzira na državljanstvo počinioca i žrtve zločina, te mjesta gdje je zločin počinjen.
Genocid se posmatra kao pravni i historijski pojam. Memorijalni centar Srebrenica u svim oblicima komunikacije koristi pojam 'genocid u Srebrenici', prateći presude Međunarodnog suda pravde (u predmetu Bosna i Hercegovina protiv SR Jugoslavija/Srbija i Crna Gora), Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju i Suda Bosne i Hercegovine. Ovakva odrednica se temelji na osnovu središnje tačke počinjenja genocida - zaštićene zone Ujedinjenih nacija Srebrenica.
Za istraživanje genocida u Srebrenici relevantne su presude Međunarodnog suda pravde (u smislu odgovornosti Srbije za nesprečavanje genocida), Međunarodnog suda za bivšu Jugoslaviju / Mehanizma za međunarodne krivične sudove (presude za komandnu i individualnu odgovornost) i presude Suda Bosne i Hercegovine. U kontekstu korištenja kvalifikacije u odnosu na druge slučajeve, Memorijalni centar Srebrenica prati rad Međunarodnog krivičnog suda, Nirnberškog tribunala, Međunarodnog krivičnog suda za Ruandu, te zvanične stavove Ujedinjenih nacija.
Kao pojam, 'genocid u Srebrenici' je prepoznatljiv i kao 'bosanski genocid'/'Bosnian Genocide' u međunarodnoj komunikaciji, smatrajući da je pad Srebrenice i juli 1995. godine završna faza genocidne operacije koja traje od aprila 1992. godine, što je i zvanični stav Memorijalnog centra. Genocid u Srebrenici je počinjen protiv Bošnjaka/Bosanskih muslimana, ali sam zločin nije ograničen na pripadnike te skupine po vjerskoj i etničkoj pripadnosti, te Memorijalni centar sa posebnim pijetetom uvažava činjenicu da danas u mezarju Memorijalnog centra leže nemuslimani, a da je među ubijenim muslimanima bilo i lica koji su se identificirali kao Romi.
Memorijalni centar Srebrenica, uvažavajući ove činjenice, isti princip koristi i u kontekstu odnosa institucije prema drugim slučajevima genocida, gdje smo stalno posvećeni obilježavanju i sjećanju na žrtve Holokausta i žrtve genocida u Ruandi.
Pored krivičnog djela genocida, u istraživanju masovnih ubistava i ciljanog 'etničkog čišćenja' izuzetno važnim se smatraju i svi utvrđeni zločini protiv čovječnosti.
Zločinom protiv čovječnosti se podrazumijevaju radnje koje su poduzete kao dijelom šireg ili sistematskog napada usmjerenog protiv bilo kojeg civilnog stanovništva, a obuhvataju ubistva, deporatacije, prisilno premještanje, zatvaranje, torturu, silovanja, progone po osnovu političke, vjerske, rasne, nacionalne, kulturne i spolne osnove, nestanak lica, ali i zločin apartheida.
Zločin protiv čovječnosti je krivično djelo predviđeno međunarodnim krivičnim pravom, ali i domaćim zakonodavstvom, te se prvi put pojavljuje u Nurnberškom procesu.
Kao temeljna razlika između zločina genocida i zločina protiv čovječnosti je činjenica da u konkretnom slučaju pravosudno nije dokazano postojanje genocidne namjere kod izvršitelja zločina protiv čovječnosti. U brojnim slučajevima vezanim za genocid u Srebrenici počinioci su osuđeni za zločine protiv čovječnosti, posebno u slučajevima gdje je riječ o licima koja su bila niža po rangu u smislu političke i vojne odgovornosti. No, ta kvalifikacija ne umanjuje njihov zločin niti njihovu odgovornost. S tim u vezi, utvrđene zločine protiv čovječnosti počinjene u ratu u Bosni i Hercegovini od strane političkog i vojnog vrha RS, bili isti počinjeni u vezi sa julom 1995. godine u Srebrenici ili drugdje, a koji su često bili dijelom presuda koje su obuhvatile i genocid u Srebrenici, smatramo direktno vezanim za širu genocidnu operaciju čiji je genocid u Srebrenici bio završna tačka.
Memorijalni centar Srebrenica sa posebnim pijetetom gleda na civilne žrtve ratnih zločina rata u Bosni i Hercegovini bez obzira na njihovu nacionalnost, ali i žrtve drugih sukoba devedesetih na području zapadnog Balkana. Također, Memorijalni centar Srebrenica se oštro protivi svim oblicima revizionizma koji se tiču zločina počinjenih na području bivše Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu.
Memorijalni centar Srebrenica smatra dijelom svog mandata rad na prevenciji genocida u drugim mjestima širom svijeta, borbu protiv negiranja genocida i zločina protiv čovječnosti u Srebrenici, ali i negiranja/minimiziranja/umanjivanja posljedica zločina Holokausta, genocida u Ruadni i drugih zločina protiv čovječnosti utvrđenih pred međunarodnim sudovima. Konačno, smatramo svojom obavezom da doprinosimo humanitarnoj podršci civilima i ugroženim grupama kojima prijete ratni zločini, ali i da istraživačkim radom i komuniciranjem prema javnosti upozorimo na slučajeve gdje postoji neposredna opasnost od genocida i zločina protiv čovječnosti.
Memorijalni centar Srebrenica trenutno razvija istraživački tim koji će se baviti izvještavanjem domaće i svjetske javnosti o konkretnim slučajevima sistematskog nasilja, 'etničkog čišćenja', zločina protiv čovječnosti i zločina genocida koji se trenutno događaju u konfliktima širom svijeta. Budite slobodni nas kontaktirati sa svim relevantnim informacijama koje bi mogle doprinijeti efikasnijem radu ovog tima.
Ova web-stranica je razvijena zahvaljujući podršci Vlade Ujedinjenog Kraljevstva kroz projekat "Istina, dijalog, budućnost". Stavovi izneseni na ovoj web-stranici ne odražavaju nužno stavove Vlade Ujedinjenog Kraljevstva.