Rat u Bosni i Hercegovini

Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina bila je najšarolikija u vjerskom i etničkom pogledu od svih konstitutivnih republika bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ). Prema posljednjem predratnom popisu stanovništva iz 1991. godine, ona je imala otprilike 43% Bošnjaka (Muslimana) , 31% Srba i 17% Hrvata, i ostalih 8% se identificiralo ili kao Jugoslaveni ili kao druge manjine.   

Nakon raspada SFRJ 1991. godine, Republika Bosna i Hercegovina proglasila je, prateći rezultate referenduma (64% izlaznost od svih građana BiH sa podrškom od 99% za nezavisnost), nezavisnost 1. marta 1992. godine. I pored toga što je ovakav potez ubrzo priznala međunarodna zajednica, žestoko su joj se suprotstavili Radovan Karadžić i političko rukovodstvo SDS-a, koji su uz otvorenu pomoć i podršku Srbije i Jugoslovenske narodne armije proglasili autonomnu srpsku regiju unutar Bosne i Hercegovine (“Republika srpskog naroda u BiH”), kasnije nazvanu Republika Srpska (RS).

Samoproglašena “Republika srpskog naroda u BiH”, predvođena Radovanom Karadžićem, uz podršku režima Slobodana Miloševića u Srbiji i Jugoslovenske narodne armije (JNA), pokrenula je brutalni rat koji je trajao od aprila 1992. do kraja 1995. godine. Njihova kampanja u Bosni i Hercegovini se oslanjala na politiku i taktiku “etničkog čišćenja” silom zaposjednute teritorije od bošnjačkog i hrvatskog stanovništva u cilju stvaranja 'Velike Srbije'.

U aprilu 1992. godine jedinice JNA počele su granatirati glavni grad Bosne i Hercegovine, a ubrzo su im se pridružile i paravojne formacije lojalne Radovanu Karadžiću. Nasilje se brzo proširilo i na istočnu Bosnu, gdje su Bošnjaci koji su živjeli u selima i manjim gradovima poput Višegrada, Foče i Zvornika bili prisiljeni napustiti svoje domove zbog žestokih napada. Za manje od dva mjeseca, samoproglašena “Srpska republika” je zauzela oko dvije trećine bosanskohercegovačkog teritorija koordiniranim napadima snaga bosanskih Srba (VRS) pod komandom generala Ratka Mladića i jedinica JNA.

Vojska Republike Srpske (VRS) je nastavila napredovanje tokom 1992. godine, vršeći posebno razaranje po istočnoj Bosni. Na brzinu formirana i slabo opremljena Armija Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) uspjela je zadržati neke položaje; međutim, njen otpor je bio oslabljen postojećim međunarodnim embargom na oružje koji je uveliko dao premoć srpskim snagama, osiguravajući im monopol zbog zaliha oružja JNA.

Osim što je svoj stav formirala na štetu legitimne vlade RBiH, sudjelovanje međunarodne zajednice na početku sukoba ostalo je minimalno, uglavnom ograničeno na isporuku humanitarne pomoći. I pored toga što su UN izbjegle mogućnost vojne intervencije, na kraju su rasporedile međunarodne snage (UNPROFOR) u određeni broj takozvanih "sigurnih područja" UN-a u Bosni i Hercegovini.

Ova sigurna područja brzo su postala glavna meta VRS-a. U međuvremenu, zločini koje su snage VRS-a vršile nad nesrpskim stanovništvom širom Bosne i Hercegovine postajali su sve brojniji i intenzivniji. Uz opsadu većeg broja bosanskih gradova i mjesta, uključujući glavni grad Sarajevo, vojno i političko rukovodstvo RS-a je uspostavilo brojne koncentracione logore i kampove za silovanja širom zemlje.

Nakon genocida u i oko Srebrenice 1995. godine i artiljerijskog napada VRS-a na sarajevsku pijacu Markale, značajniji zračni napadi NATO-a u kombinaciji sa kopnenom ofanzivom ARBiH i HVO/HV doveli su bosanske Srbe za pregovarački stol. Predsjednik Srbije Slobodan Milošević predstavljao je bosanske Srbe na mirovnim pregovorima u Dejtonu, Ohajo, u novembru 1995. godine.

Rezultat je bio Dejtonski mirovni sporazum, formalno potpisan od sve tri strane – Republike Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije – u decembru 1995. godine, čime je konačno okončan rat. Nakon gotovo četiri godine krvavog sukoba koji je rezultirao sa preko 100.000 žrtava,  desetinama hiljada silovanja, i 2,2 miliona raseljenih osoba , u Bosni i Hercegovini je konačno postignut mir.